نقش فرهنگ سازي در پیشگیري از بزه اسید پاشی
چکیده
بزه اسید پاشی با همه نگرانیهایی که در جامعه ایجاد کرده است، در قانون تعریف و مجازات مشخصی ندارد. در جرم اسیدپاشی که معمولاً با انگیزه انتقامجویی محقق میشود، باید به عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و روانی که باعث میشوند شخص به ارتکاب چنین جرمی اقدام کند نیز توجه شود تا قدرت بازدارندگی آن حفظ شود. متاسفانه برخی از قوانین متناسب با تحولات جامعه، اصلاح و بازنگري نمیشوند و به دلیل این که قوانین به روز نمیباشند و بدون در نظر گرفتن عوامل اجتماعی، روانی، فرهنگی و اقتصادي تنظیم شدهاند لذا قدرت بازدارندگی خود را از دست میدهند. عدم بازدارندگی قانون مجازات اسید پاشی یکی از عواملی است که باعث گردیده وقوع این جرم افزایش یابد، هرچند لزوم تدوین قوانین به روز در برخورد با بزه اسید پاشی به خوبی احساس میشود؛ اما نقش انجام اقدامات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادي را در امر پیشگیري نباید فراموش کرد.
مقدمه
پاشیدن عمدي اسید یا هر نوع ترکیبات شیمیائی دیگر بر روي بدن اشخاص را اسیدپاشی گویند. تکرار جرم اسیدپاشی در جامعه، موضوعی قابل تامل است و درباره چرایی آن میتوان گفت در جامعه ما اسیدپاشی نتیجه یک پدیده تام است، یعنی جمیع عوامل اقتصادي، اجتماعی، پرورشی و فرهنگی در بروز این حوادث دخیل هستند. سیر قانونگذاري در مساله اسیدپاشی چنین است که در تاریخ 16اسفند ماه سال 1337ماده واحده اي تحت عنوان » قانون مربوط به مجازات اسید پاشی« در کشور به تصویب رسید که بر اساس این ماده قانونی »هر کس عمداً با پاشیدن اسید یا هر نوع ترکیبات شیمیائی دیگر، موجب قتل کسی بشود، به مجازات اعدام و اگر موجب مرض دائمی یا فقدان یکی از حواس مجنی علیه (کسی که جنایت بر او واقع شده) گردد به حبس جنایی درجه یک و اگر موجب قطع یا نقصان یا از کارافتادگی عضوي از اعضا شود به حبس جنایی درجه 2از دو سال تا 10سال و اگر موجب صدمه دیگر شود به حبس جنایی درجه 2از دو تا پنج سال محکوم خواهد شد.«، اما پس از انقلاب در قانون مجازات اسلامی جرم اسید پاشی تعریف نشده و تا کنون قانونگذار قانون جدیدي در این باره وضع نکرده است.
خلاء قانونی تنها یکی از عوامل افزایش این جرم است فقر فرهنگی، فقر مالی و عدم آموزش کافی از جمله عواملی هستند که در افزایش این جرم نقش دارند.با وجود روند رو به رشدجرم اسیدپاشی در کشور ایران لازم است ابعاد این جرم از نظر حقوقی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد به همین منظور در این نوشتار سعی شده است تا قوانین موجود در این راستا و روند اجراي این قوانین در جرم اسیدپاشی ولزوم فرهنگ سازي در پیشگیري از این جرم مورد تحلیل قرار گیرد.
بررسی قوانین در مورد جرم اسیدپاشی
در یک سیستم قضایی، نقص در تعریف یک جرم و نیز عدم وجود مجازات مناسب با آن میتواند نقش زیادي در افزایش ارتکاب آن جرم ایفا کند. در جرم اسیدپاشی تنها قانونی که به طور خاص به این موضوع پرداخته ماده واحده اي است مربوط به پاشیدن اسید مصوب سال 1337که قسمت ابتداي ماده به دلیل تصویب قانون مجازات اسلامی، نسخ ضمنی شده اما قسمت اخیر آن همچنان قابل اعمال است. علاوه بر اینکه مواد قانونی مربوط به قصاص عضو نیز در این زمینه وجود دارد که به دلیل عدم امکان اجراي آنها، در عمل مجازات محسوب نمیشوند. تنها مجازاتی که این روزها شاید بیشترین مبناي صدور راي را تشکیل میدهد احکام مربوط به دیه است که از قدرت بازدارندگی بسیار کمی برخوردار است. بنابراین جاي خالی قانونی دقیق و صریح در خصوص جرم اسیدپاشی که متناسب با دنیاي امروز و فراوانی وقوع این جرم باشد به شدت احساس میشود. اگر بخواهیم قوانین کشورمان را در مورد اسید پاشی مرور کنیم، خواهیم دید که خلاهاي بسیاري وجود دارد و مجازات هاي در نظر گرفته شده با آنچه انجام می شود، متناسب نیست و باید مجازات هاي درنظر گرفته شده، تشدید شود، ولی متاسفانه می بینیم که با افزایش بی رویه اسیدپاشی، باز همان مجازات ها اعمال می شود و هنوز با وجود نقص در قانون نسبت به اسیدپاشی، در خصوص تشدید مجازات این جرم که یکی از ضرورتها و نیاز اجتماع است، تصمیمی اتخاذ نشده است.
به نظر می رسد تحولی در قوانین جرایم اسیدپاشی باید انجام شود و این تحول زمانی صورت خواهد گرفت که عزم جدي در قوه قضاییه براي تدوین لایحه قانونی متناسب با جرم اسیدپاشی تهیه شود و مجلس شوراي اسلامی هم با جدیت و در اولویت قرار دادن این لایحه قانونی قانون جدیدي را براي جرم اسید پاشی تصویب کند.
رویکرد پیشگیرانه به جرم اسیدپاشی
در یک نگاه سطحی و سریع تشدید مجازات بهترین و سریعترین راهکار به نظر میرسد. باید دقت کرد اگرچه از مهمترین کارکردهاي مجازات، ارعاب مجرمین آینده است اما عوامل بسیار دیگري در تاثیرگذاري یک مجازات در ظاهر سنگین و شدید، دخیل هستند. از آن جمله میتوان به عدم آشنایی مردم با مهارتهاي ارتباطی و مهارتهاي زندگی، نفوذ تفکرات مردسالارانه در لایحههاي مختلف اجتماع و وضعیت نابسامان مردم از لحاظ روانی و سردرگمی مردم در گذار از سنت به مدرنیته اشاره کرد. شناخت این عوامل و تلاش در جهت رفع آنها قطعا میتواند بیشترین نقش را در افزایش تاثیرگذاري مجازاتها داشته باشد. اجراي مجازاتهاي سنگین به تنهایی اگرچه ممکن است به شکل موقتی سبب کاهش جرم شود اما راهکار نهایی نیست و خودش به نوعی میتواند آستانه خشونتپذیري جامعه را بالا ببرد. براي کاهش وقوع جرم اسید پاشی همراه با اجراي حکم قصاص باید به موضوع فرهنگ سازي اهمیت داد تا شاهد کاهش وقوع چنین جرایمی در جامعه باشیم. اگر قرار بود مجازات هاي آشکار در کاهش جرایم موثر باشد، امروزه شاهد افزایش چنین جرایمی در جامعه نبودیم .ممکن است اجراي مجازات، در کوتاه مدت موثر واقع شود اما در میان مدت و دراز مدت فرهنگ سازي، تقویت مبانی پیشگیري و بسترسازي فکري در جامعه، راه چاره می باشد.
افزایش آگاهی جامعه از طریق ارائه آموزشهاي عمومی به مردم براي شناخت اسید، انواع آن و نحوه رفتار اولیه با فرد آسیبدیده یا تشخیص موقعیتی که احتمالا مجرم قصد دارد اقدام به اسیدپاشی کند و از سوي دیگر مجهز کردن تمامی بیمارستانها، درمانگاهها و کلینیکها به تجهیزات و دانش لازم براي انجام اقدامات پزشکی سریع در جهت بهبود فرد آسیب دیده نیز میتواند موثر باشد. بخش عمدهاي از مقابله با جرم را پیشگیري از وقوع آن تشکیل میدهد. متاسفانه در حال حاضر بسیاري از تهدیدات کلامی از سوي مردم و گاهی نیز مسوولان بیاهمیت تلقی شده و پیگیري جدي در مورد آنها صورت نمیگیرد. در صورتی که شرایط باید به نحوي فراهم شود تا در صورت وقوع هرگونه تهدیدي، قربانی و اطرافیانش به سرعت اقدام به طرح شکایت کنند و مسوولان نیز در کوتاهترین زمان برخورد لازم را انجام دهند.
قطعا تمام موارد فوق باید کنار هم بررسی و به آنها پرداخته شود تا بتواند تاثیرگذار باشد. جرمی مانند اسیدپاشی سطح وسیعی از جامعه را تحت تاثیر خود قرار میدهد. از قربانی و خانوادهاش گرفته تا اطرافیان و همشهريها و در سطح کلان آن به دلیل پوشش خبري گسترده، تمام کشور را درگیر و احساسات گروه عظیمی از مردم را تحت تاثیر قرار میدهد و دقیقا به همین دلیل برخورد با آن نیاز به یک هماندیشی سریع، دقیق و هوشمندانه میان تمام نهادهاي اجتماعی دارد تا نتیجه مطلوب کسب شود
در این میان، آنچه به عنوان راهکار اصلی باید مورد توجه قرار گیرد، آموزش در خانواده و جامعه است که در نتیجه فراگیري برخی مهارت ها، فرد بتواند، در شرایط گوناگون بویژه مواقع حساس و بحرانی که زمینه بروز آسیب بیشتر است، با منطق و شعور و درك لازم از موقعیت، تصمیم مقتضی را بگیرد و به هیچ وجه به خود اجازه استفاده از ابزار زور، تهدید و اجبار براي رسیدن به خواسته اش را ندهد.
یکی از مسائل قابل ملاحظه در اسیدپاشی علل عفو جانی است زیرا شاید در مواردي تهدید دوباره مجنی علیه، طولانی شدن روند دادگاه و کم رنگ شدن اهمیت موضوع، بهمراه تلاش خانواده ي جانی براي گرفتن رضایت یا مصالحه جانی و مجنی علیه بر مبلغی بیش از میزان دیه و … عواملی هستند که موجب رضایت مجنی علیه به عدم قصاص جانی می گردد که براي حل این مساله اول باید این عوامل شناسایی شده و در مرحله بعد درباره قصاص باید فرهنگ سازي صورت بگیرد و مردم مطلع شوند که عفو و گذشت به جاي خود بسیار نیکوست اما در برخی جرائم قصاص جانی حتی مزیتی براي اجتماع و عبرتی براي دیگر افراد می باشد، همانطور که در قرآن کریم نیز پس از سفارش به عفو، خداوند می فرماید ) ولکم فی القصاص حیاة( یعنی در خود قصاص نیز حیات جامعه نهفته است و گاهی با انجام یک قصاص، جان دیگر افراد جامعه حفظ می شود. ] [4توجه دادن قوه قضاییه به یکی از اصلی ترین علل افزایش ارتکاب جرم اسیدپاشی در جامعه یعنی تعلل در رسیدگی و اطاله ي روند صدور حکم و اجراي آن در دادگاهها است که این طولانی شدن رسیدگی دادگاه می تواند موجب کم اهمیت جلوه دادن و افزایش چنین جرائمی شود و بالعکس تسریع این روند قطعا می تواند به مقابله با جرم اسیدپاشی کمک نماید
نتیجه گیري
در خصوص اسید پاشی قوانینی وضع شده و در حال حاضر نیز اجرا میشود، هرچند نقایصی دارد که باید اصلاح شود ولی با جرمانگاري و مجازات نمیتوان جرم را ریشهکن کرد، پس باید به دنبال شناخت عواملی بود که شخص تحت شرایط آن اقدام به این جرم می کند، علاوه بر این قانون نیز باید یک جنبه پیشگیري از جرم داشته باشد. باید راهکاري تدوین شود که داراي بازدارندگی کافی باشد، مجازات ها فی نفسه نمی تواند در کاهش جرایم تاثیر گذار باشد و باید در این زمینه فرهنگ سازي لازم صورت گیرد
با توجه به اینکه در چند سال اخیر تعداد وقوع این جرم در کشور در حال افزایش است و وضعیت به شکلی در آمده که قبح این کار در جامعه ریخته شده، باید هر چه سریعتر مسئولان قضایی کشور سیاست هاي خاصی را در کنار اقدامات تامینی و بازدارنده در این مورد در نظر گیرند.: وقتی افراد کسی را انتخاب کنند که با فرهنگ هایشان فرق داشته باشد، به وقوع چنین حوادثی دامن می زند. پدیده شوم اسید پاشی که آثار و پیامد هاي ویرانگري را به همراه دارد در چند سال اخیر شیوع یافته و موجب بروز آسیب هاي فراوانی در جامعه شده است
دریافتهاي فرد از واقعیتهاي وجود خود و نیز عدم انطباق شرایط وي با ایده آل هاي مورد نظر و همچنین عدم استحکام شخصیت فرد در برخورد با “نه” موجب بروز هیجانات کاذب در وي می شود و در صورت سرخوردگی موجب آسیبهاي درونی در فرد خواهد شد که در موارد بسیار شدید جلوه تکانشی آن پس از ناامیدي فرد از رسیدن به هدفش وي را به سمت و سوي ویرانی و نابود کردن وي می کشاند
لزوم تربیت صحیح فرزندان و جوانان، الگوسازي مناسب، دور نگه داشتن آن ها از تنشها و درگیريهاي خانوادگی، معضلات اجتماعی، مشکلات اقتصادي، بیکاري، خشونت و… میتواند پرخاشگري در افراد و انجام رفتارهایی مانند اسیدپاشی را به حداقل برساند. به امید اینکه در آینده اي نزدیک با ریشه یابی، فرهنگ سازي و در عین حال وضع قوانین منصفانه اي در موضوع اسیدپاشی این جنایت جبران ناپذیر از تمامی جوامع و ملل رخت بربندد
